azerbaycan (iran) ne demek?

Azerbaycan (Farsça: آذربایجان Āzarbāijān), Güney Azerbaycan¹ (Azerice: Güney Azərbaycan گۆنئی آزربایجان, Cənubi Azərbaycan جَنوبي آذربایجان) veya İran Azerbaycanı, İran'ın kuzeybatısında yer alan Türk yoğunluklu² bölge. Günümüzde İran'ın Doğu Azerbaycan, Batı Azerbaycan ve Erdebil eyaletlerini kapsamaktadır.^{34 5} Bölgede Türkler nüfusun Doğu Azerbaycanda %97.8 Batı Azerbaycanda ise %76.2'sini kaplamaktadır.⁶ Türklerin dışında Kürtler, Ermeniler, Talışlar ve Farslar da yaşamaktadır.

Coğrafya

Güney Azerbaycan Bölgesi 170.000 - 220.000 km²lik⁷ bir sahayı kapsar ve kuzeyde Aras Nehri, güneyde Hamse, doğuda Gilan ve Hazar Denizi, batıda Türkiye ve Irak ile çevirilir.⁸

Demografi

Güney Azerbaycan Bölgesinde çoğunlukta olan İran Azerileri⁹¹⁰ dışında Kürtler (%7) ve Ermeniler (%0,1) gibi çeşitli etnik gruplar yaşamaktadır.

Güney Azerbaycan Türkleri 15-30 milyon olarak tahmin edilmektedir.^{1112131415161718192021222324}

Bölgede yaşayan Türk boyları

Afşar boyu, Kaşkaylar, Şahseven, Kaçarlar, Karapapaklar, Hamse Türkmenleri, Mişkinler, Delikanlu aşireti, Kelişanlu aşireti, Şabsanlı, Mukriler, Kapanaklar, Çardovlu, Mukaddem boyu, Küresünniler, Darilu, Beybağlu, Çeğini, İmarluları, Kasımluları, Kiresunlu, Karakoyunlu, Akkoyunlu, İlhanlı, Kızılayak, Başoğuz, Uğurlu, Kovanlı, Karasanlı, Karadolaklı, Tahtakapılı, Karababalı, Kalaçlı, Muganlı, Hıtaylı, Avkanlı, Kızılkeçili, Karaenikli, Karaçaylı, Osanlı, Umanlı, Kıyamandili, Çarıklı, Porsunlu, Develi

Etimoloji

Güney Azerbaycan'ın adı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır.

• Medya döneminde bugün İran'ın Doğu ve Batı Azerbaycan eyaletlerinin bulunduğu bölgede Atropates (Yunanca: Ατροπατης/Atropatēs) adlı savaşçı isyan çıkardıktan sonra Aturpatene (Ατροπατηνη/Atropatēnē) olarak hitap edildiği söylenmektedir. Pehlevice ve Partça'da Atropatenes, "Ādur (Ateş, Alev) koruyucusu" anlamına gelen "Ādur-pād", "Aturpatene" ise "Āturpādakān" ya da "Ādurbādagān" olarak telaffuz edilmiştir.
• Sasani döneminde bölgede ateşgahlar bulunmuş ve Şiz ve "Ādur Gushāsp"ın Taht-ı Süleyman arkeolojik sitesi olduğu düşünülmektedir. İslam dininin bölgeye girişinden sonra Farsça "آذربيجان Ādharbayjān" ve Pehlevice "آذرباذكان Ādhurbādhakān" olmak üzere iki ad kullanılmıştır.

Tarih

Azerbaycan Millî Hükûmeti

1941'de İran Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip bölünmüştür. 1946'da İran'ın Azerbaycan Bölgesinde Sovyetler Birliği Azerbaycan Millî Hükûmetini kurdurmuştur. Devletin başkanı olarak da büyük Azeri düşünürü Seyit Cafer Pişeveri olmuştur.Ünlü Azeri Türk şairi Muhammed Biriya devletin eğitim bakanı olmuştur. Başkent olarak Tebriz şehri seçilmiştir. Fakat Sovyetler'in Doğu Avrupa'daki çıkarları karşılığında bölgeden geri çekilmesiyle Azerbaycan Millî Hükûmeti Batı Bloku ve İran devletine teslim etmiştir. Sovyetler'in desteği kesilince İran'ın düzenli ordusu karşısında aciz kalan Azeri Türk’ü vatanseverler yine de çatışmış ancak yaptıkları savaşlarında kayıp etmiş ve Seyit Cafer Pişeveri Kuzey Azerbaycan'a gelmiştir ancak 1947 yılında geçirdiği trafik kazası sonucunda ölmüştür. Pehleviler Azerice eğitim veren okulları kapatmıştır.

Kültür

Edebiyat

Şehriyar, Nebati gibi şairler bu bölgede doğmuştur.

Din

Bölgenin en yaygın dini İslam, yaygın mezhebi Şiilik'tir.

Kaynakça

Orijinal kaynak: azerbaycan (iran). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Brown, Cameron S. 2002 (Dec.). "Observations from Azerbaijan." Middle East Review of International Affairs: v. 6, no. 4, (LINK ) ↩

2. ↩
3. ↩

4. The Encyclopaedia of Islam, Volume XI (Brill Publishers, Leiden, 2002). Article: "Zandjan", page 446:

   The mediaeval geographers mostly placed Zandjan in Djibal province, usually linking it with Abhar [q.v] or Awhar some 80 km/50 miles to its south-east, but they usually stated that it was on the frontier with Adharbaydjan, and some authorities attributed it to Daylam or to Rayy.

   ↩
5. ↩

6. İran Genel Kültür Konseyine Göre İran Türklerinin Nüfus Dağılımı, Ülke Genel Kültürü Endekslerinin Araştırma ve İnceleme Projesi, İran Genel Kültür Konseyi 2019 yılında Tebriz Araştırmaları Enstitüsünün yayınladığı Güney Azerbaycan Jeopolitiği'nde gösterilen kaynak. ↩

7. Ahmet Caferoğlu, Türk Kavimleri, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1988, s. 64 - 72. ↩

8. ↩

9. Britanika ansiklopediyası Özet: The population consists mainly of Azeri-speaking Turks... ↩

10. Nesib Nesibzade,Meseleye-Azerbaycan-der iran,№ 3,tehran 1381,s 73 ↩

11. "Peoples of Iran" in Looklex Encyclopedia of the Orient. Retrieved on 22 January 2009. ↩

12. "Iran: People" , CIA: The World Factbook: 24% of Iran's total population. Retrieved on 22 January 2009. ↩

13. G. Riaux, "The Formative Years of Azerbaijani Nationalism in Post-Revolutionary Iran" , Central Asian Survey, 27(1): 45-58, March 2008: 25% of Iran's total population (p. 46). Retrieved on 22 January 2009. ↩

14. "Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity" in The Azerbaijani Population by Brenda Shaffer, pp. 221–225. The MIT Press (2003), ISBN 0-262-19477-5. ↩

15. Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press, Inc. ISBN 0-8108-3550-9. pg 28: "15 million (1999)" ↩

16. The Continuum political encyclopedia of the Middle East by Avraham Sela Publisher: Continuum International Publishing Group; Rev Upd edition (October 2002) ISBN 0-8264-1413-3 ISBN 978-0-8264-1413-7" ↩

17. The security of the Caspian Sea Region By Gennadiĭ Illarionovich Chufrin, Stockholm International Peace Research Institute" ↩

18. ↩
19. ↩
20. ↩
21. ↩
22. ↩
23. ↩
24. ↩

Kategoriler